ตัวอ่อนที่มีคุณภาพดีเป็นปัจจัยที่มีอิทธิพลอย่างมากต่อการเพิ่มโอกาสตั้งครรภ์ซึ่งตัวอ่อนจะมีคุณภาพดีได้นั้น ก็มักจะเกิดจากการผสมกันของเซลล์สืบพันธุ์ที่มีคุณภาพดี ทั้งเซลล์ไข่และเซลล์อสุจิ
จากการศึกษาพบว่า สิ่งแวดล้อมรอบตัวของเราไม่ว่าจะเป็นการปฏิบัติตัว อาหารที่รับประทานหรือแม้แต่สารเคมีต่างๆ ที่ได้รับมาจากสิ่งแวดล้อม ไม่เพียงแต่ส่งผลกระทบต่อเซลล์ร่างกายเท่านั้น ยังส่งผลกระทบต่อเซลล์สืบพันธุ์อีกด้วย เช่น
การสูบบุหรี่: ผู้หญิงที่สูบบุหรี่จะส่งผลให้อัตราการตั้งครรภ์จากการทำเด็กหลอดแก้วลดลงประมาณ 50% และเพิ่มโอกาสของการแท้งประมาณ 25% โดยพบว่า บุหรี่นอกจากจะส่งผลต่อกระบวนการฝังตัวและการเจริญเติบโตของตัวอ่อนแล้ว ยังส่งผลต่อเซลล์ไข่อีกด้วย ดังจะเห็นได้จากคู่สมรสที่ไม่สูบบุหรี่ที่รับบริจาคไข่จากผู้หญิงที่สูบบุหรี่ อัตราความสำเร็จของการทำเด็กหลอดแก้วก็ยังต่ำกว่าคู่สมรสที่รับบริจาคไข่จากผู้หญิงที่ไม่สูบบุหรี
บุหรี่ยังส่งผลต่อคุณภาพอสุจิด้วยเพราะพบว่าผู้ชายที่สูบบุหรี่จะลดโอกาสประสบความสำเร็จจากการทำเด็กหลอดแก้วลงทั้งวิธีการทำ IVF และ ICSI
การดื่มสุรา: พบว่าคู่สมรสที่ดื่มเหล้าจะลดโอกาสสำเร็จของการทำเด็กหลอดแก้ว นอกจากนี้ พบว่าอาจจะเพิ่มโอกาสแท้งบุตรอีกด้วยการรับประทานอาหาร: อาหารที่รับประทานก็มีทั้งที่ส่งผลดีและผลเสียต่อเซลล์ต่างๆ ในร่างกาย เช่น ไม่ควรรับประทานเนื้อแดง (เนื้อที่ได้จากสัตว์ใหญ่ เช่น วัว หมู แกะ เป็นต้น) ในปริมาณมากเพราะเป็นโปรตีนที่ย่อยยากและมีไขมันอิ่มตัวมากกว่าเนื้อขาว (เนื้อปลาเนื้อไก่ เนื้อกบ เป็นต้น) หากรับประทานเนื้อแดงในปริมาณมากจะทำให้เซลล์สร้างสารอนุมูลอิสระออกมามาก ซึ่งจะส่งผลเสียต่อเซลล์ อย่างไรก็ตาม เนื้อแดงนั้นมีสารอาหารมากกว่าและเป็นแหล่งโปรตีนชั้นดีที่จะมาช่วยสร้างและซ่อมแซมกล้ามเนื้อ ซึ่งเป็นคุณสมบัติที่หาไม่ได้จากเนื้อขาว ฉะนั้น จึงควรรับประทานในปริมาณที่เหมาะสมนอกจากนี้ วิธีการปรุงอาหารโดยใช้ความร้อนสูงจำพวกย่าง เผา อบ หรือทอดจะทำให้มีการสะสมของสารอนุมูลอิสระมากกว่าการปรุงโดยวิธีต้มหรือนึ่งการรับประทานอาหารจำพวกผักและผลไม้ก็จะมีประโยชน์ต่อร่างกายอย่างมาก เพราะมีทั้งวิตามินต่างๆ เช่น วิตามิน C และ E ที่ช่วยลดการแตกหักของสาย DNA ในอสุจิ และยังประกอบไปด้วยสารต้านอนุมูลอิสระในปริมาณมาก
การดื่มกาแฟ: พบว่าผู้หญิงที่ดื่มกาแฟวันละหลายแก้วจะมีผลลดอัตราตั้งครรภ์ แต่บางการศึกษากลับพบว่าไม่มีผลกระทบต่ออัตราการตั้งครรภ์ ปัจจุบันจึงยังเป็นที่ถกเถียงกันอยู่ว่าการดื่มกาแฟมีผลต่อการตั้งครรภ์หรือไม่ จึงแนะนำว่าผู้หญิงที่ต้องการมีบุตรหรือกำลังตั้งครรภ์ไม่ควรดื่มกาแฟเกินวันละ 1 แก้ว
ภาวะอ้วน: ผู้หญิงที่มีดัชนีมวลกาย (BMI) มากกว่า 35 พบว่ามีโอกาสตั้งครรภ์น้อยกว่าคนที่มีดัชนีมวลกายปกติประมาณ 1.2-1.5 เท่า นอกจากจะมีผลลดอัตราการตั้งครรภ์แล้ว ยังพบว่ามีผลเพิ่มอัตราการแท้งและการคลอดทารกก่อนอายุครรภ์ 32 สัปดาห์อีกด้วย
การออกกำลังกาย: การออกกำลังกายที่เหมาะสม คือ การทำให้อัตราการเต้นของหัวใจเพิ่มขึ้น 50% ของอัตราการเต้นหัวใจขณะพัก โดยที่ออกกำลังกายวันละ 30 นาที อย่างน้อย 5 วันต่อสัปดาห์ พบว่าทำให้คุณภาพของเซลล์สืบพันธุ์ทั้งเซลล์อสุจิและไข่ดีขึ้นโดยการออกกำลังกายจะไปลดสารอนุมูลอิสระลง จากการที่มีการสร้างสารต้านอนุมูลอิสระที่เพิ่มขึ้นนอกจากนี้ อายุที่มากขึ้นก็จะส่งผลให้คุณภาพของเซลล์สืบพันธุ์แย่ลงโดยเฉพาะเซลล์ไข่ เนื่องจากเซลล์ไข่ของผู้หญิงถูกผลิตขึ้นโดยมีจำนวนมากที่สุดเมื่อเป็นทารกอยู่ในครรภ์มารดา หลังจากนั้นจะค่อยๆ เสื่อมสลายไปเมื่ออายุมากขึ้นและไม่สามารถผลิตขึ้นมาใหม่ได้ ซึ่งต่างจากอสุจิที่สามารถสร้างใหม่ได้ตลอดชีวิตของผู้ชาย
ฉะนั้น เมื่ออายุมากขึ้นเซลล์ไข่จึงประสบปัญหามากกว่าเซลล์อสุจิโดยปกติในเซลล์ทุกเซลล์จะมีไมโตคอนเดรียลซึ่งเป็นแหล่งสร้างพลังงานหลักของเซลล์ เพื่อให้เซลล์นำไปใช้ในกระบวนการต่างๆ และเนื่องจากไมโตคอนเดรียลมีความสำคัญมากต่อกระบวนการทำงานของเซลล์ แต่กลับถูกทำลายได้ง่ายด้วยสารอนุมูลอิสระซึ่งมาจากการสร้างพลังงานของไมโตคอนเดรียลเอง และสารอนุมูลอิสระที่มาจากภายนอกเซลล์ เช่น อาหาร การสูบบุหรี่ดังที่กล่าวมาแล้วข้างต้น
ด้วยเหตุนี้ จึงทำให้มีไมโตคอนเดรียลเป็นจำนวนมากภายในเซลล์ และมันสามารถซ่อมแซมตัวเองได้ในกรณีที่มีความเสียหายเกิดขึ้นแต่เมื่ออายุมากขึ้นก็จะมีสารอนุมูลอิสระเพิ่มขึ้น ซึ่งมาจากกระบวนการสร้างพลังงานในเซลล์เอง และที่ได้มาจากสิ่งแวดล้อมภายนอกเซลล์ดังได้กล่าวมาแล้วข้างต้น ซึ่งสารนี้จะไปทำลายไมโตคอนเดรียลทำให้การเผาผลาญพลังงานภายในเซลล์ลดลง ทำให้เซลล์นั้นทำงานได้ไม่เหมือนเดิม คุณภาพจึงแย่ลงสารอนุมูลอิสระเป็นสารชนิดหนึ่งในร่างกาย ที่ส่งผลเสียหายต่อร่างกายในรูปแบบต่างๆ เนื่องจากความไม่เสถียรของมัน โดยที่โมเลกุลโดยทั่วไปจะมีอิเล็คตรอนจับคู่วิ่งอยู่ในวงโคจรด้านนอกทำให้มันเสถียร แต่ตัวอนุมูลอิสระนั้นมันเกิดจากการแตกตัวของสารทำให้เกิดอะตอมที่มีอิเลคตรอนไม่มีคู่ เกิดความไม่เสถียรขึ้น จึงต้องแย่งชิงอิเลคตรอนจากโมเลกุลอื่นมาเพื่อทำให้ตัวมันเสถียรขึ้น แต่โมเลกุลที่ถูกแย่งชิงอิเลคตรอนไปก็จะไม่เสถียรและกลายเป็นอนุมูลอิสระแทน ซึ่งก็จะต้องไปแย่งชิงอิเลคตรอนจากโมเลกุลอื่นต่อไป เกิดเป็นปฏิกิริยาลูกโซ่โดยปกติร่างกายจะมีระบบในการควบคุม โดยมีการผลิตสารต้านอนุมูลอิสระเพื่อไปกำจัดสารอนุมูลอิสระให้หมดไป เพราะหากอนุมูลอิสระเกิดขึ้นมากเกินไป กำจัดได้ไม่หมด ก็จะทำให้เกิดความเสียหายต่อเซลล์ โดยเฉพาะในส่วนของ DNA ทำให้เซลล์เกิดการกลายพันธุ์และเสื่อมสภาพ
ดังนั้น วิธีการที่ทำให้เซลล์ต่างๆในร่างกายของเรา รวมถึงเซลล์ไข่และเซลล์อสุจิมีคุณภาพดีมีอยู่ 2 ทางอย่างแรกคือ ลดปริมาณของสารอนุมูลอิสระซึ่งเป็นตัวการในการทำร้ายเซลล์ลงโดยการปรับพฤติกรรม งดดื่มเหล้า บุหรี่ กาแฟ และงดอาหารประเภทเนื้อแดงที่ปรุงโดยการปิ้ง ย่าง หรือ เผา อีกทางหนึ่งคือ การเพิ่มปริมาณของสารต้านอนุมูลอิสระในร่างกาย ให้เพียงพอที่จะกำจัดสารอนุมูลอิสระ โดยการออกกำลังกาย การรับประทานผักและผลไม้ เช่น คะน้า บลอกโคลี หัวหอม ทับทิม เป็นต้น หรืออาจจะรับประทานสารต้านอนุมูลอิสระ ที่อยู่ในรูปของอาหารเสริม สารต้านอนุมูลอิสระนั้นมีหลายตัว โดยตัวที่มีงานวิจัยรองรับเกี่ยวกับคุณภาพของเซลล์ไข่และอสุจิ คือ CoQ10 โดย CoQ10 นอกจากจะเป็นสารต้านอนุมูลอิสระแล้ว ตัวของมันยังเป็นองค์ประกอบที่สำคัญของไมโตคอนเดรียที่อยู่ในเซลล์ ทำหน้าที่เร่งปฏิกิริยาสร้างพลังงานของเซลล์ซึ่งพลังงานพวกนี้จำเป็นสำหรับการทำหน้าที่ต่างๆ ของเซลล์ เช่น เซลล์ไข่เป็นต้องใช้พลังงานในการผสมพันธุ์กับอสุจิการแบ่งตัวเมื่อเป็นตัวอ่อน และการฝังตัวของตัวอ่อน
โดยจากการศึกษาในหนูพบว่าการรับประทาน CoQ10 ช่วยชะลอการลดลงของปริมาณเซลล์ไข่และชะลอความเสื่อมของคุณภาพเซลล์ไข่จากอายุที่มากขึ้น นอกจากนี้ การศึกษาในผู้ชายยังพบว่า การรับประทาน CoQ10ปริมาณ 100-200 mg. ต่อวัน จะส่งผลให้การเคลื่อนไหวของอสุจิเร็วขึ้น และรูปร่างปกติมากขึ้น
บทความโดย
พญ.โยโกะ ทาวาราซูมิดา
แพทย์ผู้ชำนาญการด้านสูติศาสตร์นรีเวชวิทยาและเวชศาสตร์การเจริญพันธุ์
โรงพยาบาลเจตนิน
วารสารวิชาการเจตนิน Vol.7 No.3